Konferans bildirisi Açık Erişim

Kolay Dil'in çeviri türünün belirlenmesi: Diliçi çeviri-göstergelerarası çeviri-kültürlerarası çeviri

2024    Fayıka Göktepe

Engelsiz erişim kapsamında ele alınan Kolay Dil, Türkiye’de yeni bir araştırma alanı açmakla beraber disiplinlerarası çalışma alanlarından biridir. Bu alan, çeşitli disiplinlerden uzmanların katkısıyla bilişsel kısıtlılığı olan bireyler için kolay anlaşılır ve erişilebilir içerik oluşturmayı amaçlamaktadır. Kolay Dil, standart dilin dilsel bir varyasyonudur ve standart dilin yapısıyla kıyaslandığında daha az karmaşıktır, dolayısıyla daha anlaşılır bir yapıya sahiptir. Standart dilde yazılmış olan metinlerin Kolay Dil’e çevrilmesinin ise çeviribilimsel açıdan bakıldığında diliçi ve göstergelerarası çeviri olduğunu söylemek mümkündür. Bilindiği üzere, diliçi çeviri ve göstergelerarası çeviri denildiğinde ilk akla gelen isim Roman Jakobson’dur. Jakobson (1959) çalışmasında üç çeviri çeşidinden bahsetmektedir: Bunlar, dillerarası çeviri (interlingual), diliçi çeviri (intralingual) ve göstergelerarası çeviridir (intersemiotic). Bu bağlamda diliçi çeviri veya yeniden sözcükleme (rewording), dilsel göstergelerin aynı dildeki diğer göstergeler aracılığıyla yorumlanmasıdır; göstergelerarası çeviri ya da dönüştürme (transmutation), dilsel göstergelerin dildışı gösterge sistemlerinin göstergeleriyle yorumlanmasıdır. Jakobson’un çeviri sınıflandırmasında bu iki çeviri türü Kolay Dil’e uyarlandığında da diliçi çeviride standart dilin yeniden sözcükleme suretiyle Kolay Dil’e aktarımının yapıldığı söylenebilir. Kolay Dil metinlerinde sıkça başvurulan bir diğer çeviri türü ise göstergelerarası çeviridir; kaynak metinde dilsel olarak ifade edilmiş içerikler erek dilde, yani Kolay Dil’de, metnin kolay anlaşılması için görsellerle desteklenmektedir. Diliçi çeviri veya göstergelerarası çeviri de kültür unsuru dikkate alınmadan gerçekleştirilmesi mümkün olduğu söylenemez. Özellikle Kolay Dil kapsamında kültür unsuru önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda, Bredel ve Maaß’a (2016) göre Kolay Dil’e yapılan çevirinin hedef kitlesi kaynak metnin hedef kitlesi ile aynı kültürel gruba ait olmayabilir. Bu durumda ise Kolay Dil aynı zamanda kültürlerarası bir çeviridir. Çalışma kapsamında diğer çeviribilimcilerin de diliçi çeviri yaklaşımları Kolay Dil kapsamında değerlendirilecektir. Böylece, Kolay Dil çevirisinin çeviri türleri saptanabilecek ve çeviribilimsel perspektiften ele alınmasına zemin hazırlanabilecektir.