Konferans bildirisi Açık Erişim

Engelsiz Erişim Kapsamında Kolay Türkçenin Web Sitelerinde Yer Almasının Önemi

2024    Fayıka Göktepe

Günümüzde bilgiye erişim tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de her bireyin temel hakkıdır. Engelli hakları özellikle de BM Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme’de, 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’da, 2030 Engelsiz Vizyon Belgesi’nde ve onun uygulama aracı olan Engelli Hakları Ulusal Eylem Planı’nda düzenlenmiştir. Dolayısıyla ülkemizde engellilerin hayatını kolaylaştıracak dahiliyetçi çalışmalar ve uygulamalar son dönemlerde ivme kazanmıştır. Ancak engelsiz iletişim ve erişim kapsamında yürütülen çalışmalar ve uygulamalarda orta ve hafif zihinsel engelli grubu veya bilişsel kısıtlılığı olan bireyler, bilgiye erişim konusunda özellikle dijital medyaya erişimleri bağlamında ihmal edilmektedirler. Yürüme engelli bir birey için merdivenler nasıl bir engel teşkil ediyorsa, bilişsel kısıtlılığı olan insanlar için de dilin kendisi bir engeldir; bu nedenle dijital mecralarda standart dili anlamakta zorlandıkları için temel hak olarak betimlenen bilgiye erişim, onlar için geçerliliğini yitirmektedir. Bu kitlenin bilgiye erişmesi için yurtdışında uzun yıllardır Kolay Dil (Easy Language) çalışmaları ve uygulamaları yürütülmektedir ve birçok ülke bu konuda önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Kolay Dil, standart dilde sunulan bilgilerin daha kolay anlaşılması için her ülkenin kendi dilinde geliştirdiği bir dil varyasyonudur. Bu bağlamda standart dilde yazılmış metinler belli kural veya ilkeler doğrultusunda dil içi çeviri yapmak suretiyle Kolay Dile aktarılmakta ve orta ve hafif düzeyde zihinsel engelliler ve bilişsel kısıtları olan bireyler için daha anlaşılır hale getirilerek onların bilgiye erişimesi sağlanmakta, dolayısıyla da ihtiyaç sahibi bireylerin topluma katılımları bu yolla teşvik edilmektedir. Bir çok AB ülkesi ve özellikle Almanya mevzuat gereği tüm kamu kurum ve kuruluşlarının web sitelerini Kolay Dilde sunmalarını zorunlu kılmaktadır. Bilgiye erişimi temel hak olarak kabul eden Almanya, söz konusu kitlenin kamu hizmetlerine ve bilgilere eşit şartlarda erişimini sağlamak amacıyla Kolay Dil kullanımı üzerinde durmaktadır. Almanya bu nedenle web sitelerinde standart dile ek bir uygulama olarak Kolay Dil seçeneği sunmasıyla iyi bir örnek olarak kabul edilmektedir. Ülkemizde Türkçe Kolay Dil/ Kolay Türkçe çalışmaları yeni başlamış ve engelsiz erişim kapsamında hala önemli eksiklikler mevcuttur. Bu durum da orta ve hafif düzeyde zihinsel engelli bireyler ile bilişsel kısıtlılığı bulunan bireylerin bilgiye erişimlerinde engellerin devam etmesine neden olmaktadır. Dijital medya günümüzde en yaygın olarak kullanılan bilgiye erişim aracıdır; bu nedenle dijital mecraların bilişsel engelleri olan bireyler için de kullanıcı odaklı olması ve Kolay Dilde de sunulması önem arz etmektdir. Aksi takdirde, bu bireylerin topluma katılımları sınırlı kalmaktadır. Bu nedenle çalışmanın amacı Türkiye’de web site örneklerinden yola çıkarak Kolay Dilin önemini vurgulamak ve Kolay Türkçe uygulamalarının örnek uygulama üzerinden göstererek web sitelerinde yer almasını teşvik etmektir. Engelsiz iletişim toplumsal katılımın ve bilgiye erişimin sağlanmasında temel bir unsurdur ve bu kapsamda Kolay Türkçe uygulamalarının web sitelerinde yer alması, bilişsel engelleri olan bireylerin bilgiye erişimini kolaylaştırmakta ve onların topluma aktif katılımını desteklemektedir. tut