Tez Açık Erişim

Fasulyede (Phaseolus vulgaris L.) In vitro Koşullarda Haploid Bitki Elde etme Olanaklarının Araştırılması

2022    Küçükrecep, Aslı

Tez danışman(lar)ı

Tekdal, Dilek

Fasulyede doku kültürü ile haplod bitki üretiminin uygulanabilir protokollerinin geliştirilmesi özellikle çeşit geliştirme çalışmalarını hızlanıracaktır. Bu amaçla, bu tez kapsamında fasulyede erkek gametten haploid bitki eldesi (androgenesis) yönteminin uygulanabilirliği araştırılmış ve anter kültüründe genotip, besi ortamı ve bitki büyüme düzenleyicilerinin farklı konsantrasyonlarının haploid bitki rejenerasyonuna etkilerinin araştırılması hedeflenmiştir. Bitkisel materyal olarak Akman, Bitlis-76, Bitlis-117, Göksun, Göynük, Hakkari-12, Karacaşehir, Önceler, Tunceli-1, Van-59, Barbunya ve Leklek fasulye genotipleri kullanılmıştır. Anter kültürü çalışmalarında farklı oksin ve sitokinin içeriğine sahip, 24 adet B5 ve 24 adet MS besi ortamı olmak üzere toplamda 48 adet besi ortamı denenmiştir. Kültür ortamında oksin kaynağı olarak 2,4-D, sitokinin kaynağı olarak ise kinetin kullanılmış ve ilave olarak antioksidan özelliğinin etkisini araştırmak amacıyla aktif kömür ilave edilen besi ortamları da test edilmiştir. Çalışmanın tarla denemeleri Mersin Üniversitesi Peyzaj Planlama Şube Müdürlüğü'ne ait sera alanında, doku kültürü çalışmaları ise Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoteknoloji Bölümü, Bitki Biyoteknolojisi Laboratuvarı'nda, 2019-2021 yılları arasında yürütülmüştür. Anter kültür denemeleri öncesi her genotip için sitolojik ve histolojik analizler yapılarak uygun tomurcuk büyüklüğü ve tek çekirdekli mikrospor evresi tespit edilmiştir. Sera koşullarında yetişen 12 fasulye genotipine ait uygun büyüklükteki tomurcuklara, +4°C de 2 gün süre ile ön soğuk uygulama yapılmış ve bu tomurcuklardan izole edilen anterler, oksin (2,4-D; 0, 0.5, 1, 2, 3, 4 mg L-1), sitokinin (kinetin; 0, 0.5, 1, 2, 2.5, 3, 3.5, 4 mg L-1) ve aktif karbonun (0, 0.5, 1 mg L-1) farklı kombinasyon ve konsantrasyonları ile modifiye edilen MS ve B5 kültür ortamlarında kültüre alınmıştır. Kallus elde edilen genotipler ve besi ortamları kaydedilerek, genotiplerin androgenez yetenekleri ile besi ortamlarının seçilen genotiplerde kallus oluşumunu teşvik etme oranları karşılaştırılmış ve kallus indüksiyon oranı hesaplanmıştır. Çalışma sonucunda seçilen tüm genotiplerde başarı ile embriyogenik kallus elde edilmiştir. En yüksek kallus indüksiyonu 2.5 mg L-1 Kinetin ve 0.5 mg L-1 2,4-D içeren B5 besi ortamından elde edilmiştir. Embriyogenik kallus oluşumu bakımından genotipler arasında istatistiki olarak önemli farklılıklar saptanırken, "Göynük" çeşidinin yüksek kallus indüksiyon oranı ile test edilen diğer genotipler arasında öne çıktığı görülmüştür. Çalışma sonucunda anterlerden gelişen embriyogenik kalluslardan sadece barbunya genotiptinden 1 adet sürgün rejenerasyonu elde edilmiş, elde edilen sürgün ve kallusların ploidi düzeyleri flow sitometri analizi ile belirlenmiştir. Kültürde gelişen örneklerde spontan katlanma olduğu belirlenmiştir.