Dergi makalesi Açık Erişim

ESKİ TÜRK TOPLULUKLARINDA YER-SU İNANCININ DESTAN VE HİKÂYELERE YANSIMALARI

2021    Meltem YILDIZ

Tarih boyunca çok geniş coğrafyalara yayılarak birçok dinle tanışan eski Türkler, etkileşim ve tanışmalara rağmen kendi kültür ve inançlarının temelini, ilk halini korumuşlardır. Eski Türklerin inanç sisteminin temelinde Gök Tanrı vardı. Ayrıca Gök Tanrı inancının yanında gökyüzünde başka tanrı-ruhlar olduğuna inanmışlardır. Eski Türkler, bu anlayışın bir sonucu olarak koruyucu ruhlar olarak gördükleri tabiat ruhlarına ayrı bir önem göstermişlerdir. Özellikle güneş, ay, yıldızlar, dağ, orman, ağaç, yer-su, taş, kaya, ateş ve atalar kültü Türkler için önemli kültlerdir. Bu kültlerin kutsallığına inanmış ve kurbanlar sunmuşlardır.

Eski Türkler tabiata karşı gözlemlerinin bir sonucu olarak birtakım varlıkları kendilerinden güçlü ve ulu görmüşlerdir. Bu varlıkların ise bazı gizli güçlerinin olduğuna inanılmaktaydı. Bu tabiat ruhlarını, düşünce dünyalarında kadim ‘‘yer-su’’lar olarak ifade etmişlerdir. Yer-Su ruhları, Türkler için üzerinde yaşadıkları yeri koruyan ruhlar topluluğuydu. Zamanla bu düşünce kendi içinde bir gelişim göstererek kutsal ‘‘vatan’’ anlayışına dönüşmüştür. Vatan kültüne dönüşen yer-su inancına göre hâkim olunan ve korunan yer-sular bir sonraki hedef için yani mücadelenin başlangıç noktasıydı. Bu sebeple kutsiyet hissettikleri bu ruhlar kişileştirilmiştir ve yeryüzünde bazı olayları düzenlediklerine, onlardan sorumlu olduklarına inanmışlardı. Eski Türklere ait efsane, gelenek-görenek ve mitolojilere bakıldığında Türk halklarının düşüncesinde yer-su inancının ya da kültünün son derece önemli olduğu ortaya çıkmaktadır. İslam öncesi Türk kültüründe var olmak suretiyle büyük bir önem ve kutsallık taşıyıp saygı gören yer-su inanışları, daha sonraki dönemlere de yansıyarak farklı biçimlerde varlığını korumuştur. Bu bağlamda eski Türk inançları arasında büyük bir saygıya sahip olan yer-su kültünün önemi ve detayları incelenecektir.