Kitap Erişime Kapalı

İvrindi'de Yörükler

2022    Bilir, Mehmet

Editor(s)

Eraslan, Saniye

İvrindi’de Yörükler

1237 numaralı nüfus defterine göre İvrindi’de yörükler,  iskânları, kışlakları ve yaylakları

Bilir, Mehmet. İvrindi’de Yörükler: 1237 Numaralı Nüfus Defterine Göre İvrindi’de Yörükler, Iskanları, Kışlıkları ve Yaylakları. Balıkesir: İvrindi Belediyesi, 2022. 240 sayfa.

Bin yıllık Türk yurdu olan ilçemizde yüzlerce yıldır aldığı göçlerin de etkisi ile yaşanmış olan demografik değişikliklerin son halkalarından biri olarak; yüzlerce yıldır bu coğrafyayı yayla olarak kullanan Yörükler 19. yüzyılda iskana tabi tutulmuşlar ve ilçemiz sınırları içinde kalan bazı bölgelere yerleştirilmişlerdir. 

Osmanlı Devleti zamanında çeşitli nedenlerle nüfus sayımlar yapılmıştır. Özellikle askere alınacak nüfusun tespiti, vergi gelirlerinin hesap edilmesi vb. nedenler, bu sayımların başlıca gerekçeleri arasında olmuştur. Tanzimat’ın ardından başlayan sayımlar, Yörüklerin zorunlu iskanı ile örtüşmüş, idare sayımları bu gerekçelerin yanında iskan politikasını da pekiştirme amacıyla kullanmıştır.

İlçemizle ilgili bugüne kadar yazılmış tüm eserleri de inceleyerek, ilçe hakkında genel bilgilere, genişçe bir tarihçeye yer verilen eserde Osmanlı’da nüfus sayımlarına değinilmiş, Yörüklerin mecburi iskanları detaylı olarak anlatılmıştır. 

Yazar, konar göçer bütün aşiretlerin yerleşik hayata geçirilmesi yönündeki ferman uyarınca Balıkesir abahanesine bağlı olan otuz altı adet cemaat ve aşiretin iskânının da kararlaştırıldığı, Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde 1237 numara ile kayıtlı olan nüfus defterinin ilçemiz ile ilgili olan kısımlarını çevirmiş, köy köy ve Yörük boylarına göre, iskân yerleri, yaylaları, yaylaların iskân yerlerine mesafeleri, hane sayıları, eşkâl ve isimleriyle birlikte ayrımlarını ve değerlendirmelerini yapmıştır. 

Deftere İvrindi Kazası olarak kayıtlı 70’ten fazla yerleşim yerinde 683 hanede 1614 erkek nüfus kayıtlıdır. 3000-3500 kişilik bir nüfusa karşılık geldiği tahmin edilmektedir. Nüfusa göre en kalabalık yerler Akgedik, Dereçayır, Kocakışla, Kutludüğün, Gebeçınar ve Akçal’dır. Çukurtarla, Doğular, Döşeme, Gebeçınar, Kına, Kurtluca, Mağazaçukuru, Minnetler, Yavuderesi’nde bir, Akgölalanı, Çavlu, Çiftlik Deresi, Derelidağ, Erdel, Gölgediği, Ilıcakpınar, Sarıpınar’da iki; Akgedik, Çukurçayır, Fındıklıpınar, Haydarderesi-Sarıpınar, Kışlakderesi, Kutludüğün’de üç; Akçal, Dedetepesi, Dereçayır, Eskibağlık, Kocakışla, Köyyeri’nde dört, Örenalanı’nda beş, Akpınar’da altı Yörük boyu bir arada yaşamaktadır. Kayıt altına alınan yerleşimlerin büyük bir kısmı halen ilçemize bağlı kırsal mahalle olarak varlığını devam ettirmektedir. Bu yerleşimlerden tamamı şu anda İvrindi sınırları içerisinde bulunmamakta, birkaçı Balıkesir Merkez ilçe statüsünde olan Altıeylül’e, bir kısmı da Savaştepe ilçesine bağlıdır. 

Kıldonlular 18, Karakeçililer 13, Kubaşlar 10, Söğütlü cemaati 9, Caferler 6, Akçakoyunlular 5 farklı yerleşim bölgesinde bulunmaktadır. İlçemiz kapsamında deftere kayıtlı Yörük boylarından en fazla nüfusa kayıtlı olanı Kıldonlu (Kılaz)’lar,  sonrasında Karakeçili, Akçakoyunlu ve Kubaş cemaatleri gelmektedir. 

Defterde fiziksel özellikler kaydedilirken kişilerin boyları (uzun, orta, kısa), kaşları (açık, çatık), göz rengi (kara, ela, mavi), sakalları (kara, kır, sarı, kumral, seyrek, müzellef), bıyıkları (ter, kara, sarı, kumral) şeklinde tanımlanmıştır. Yetişkin olduklarında değişecek olan bazı özellikler (Örneğin kaş, boy, saç, sakal) yazılırken dikkatli davranılmış, çocuklarda genellikle sadece göz rengi yazılmıştır. İlçemizdeki Yörük boylarında nüfusun %92’si açık, %8’i çatık kaşlıdır. Yörükler genelde siyah (%53) ve ela (%40) gözlüdür. Az miktarda mavi (%6) gözlü erkek bulunmaktadır. Yörük boylarına göre bakıldığında; Karakeçili, Kıldonlu (Kılaz) ve Kubaşlarda genelde göz rengi siyah iken, Akçakoyunlu (Yüncü) ve Caferler, Zahitler cemaatlerinde erkeklerin büyük kısmı ela gözlüdür. 

İlçemizde Yörük boylarına göre erkek nüfusa baktığımızda en kalabalık cemaatler sırasıyla Kıldonlular, Karakeçililer, Akçakoyunlular, Kubaşlar’dır. Kıldonluların ve Akçakoyunluların ortalama yaşı 23, Karakeçililerin ise 27’dir. Cemaatin en yaşlısı Karakeçililerde 100, Akçakoyunlularda 95 iken Kıldonlularda 85, Kubaş Canbalı cemaatinde 70’tir.

Bu kitaba konu olan, nüfus defterleri ile adları ilk kez resmî kayıtlara geçmiş olan atalarımızın, büyüklerimizin; söz meclislerine konu olmuş, türkülere girmiş ancak henüz tarih kitaplarına yazılmamış yaşadıkları da bu kitaba girmiştir.

Yüzlerce yıldır aldığı göçlerin de etkisi ile kültürel zenginliği artarak bugünlere kadar gelen ilçemiz halkının geçmişi ile ilgili bağlar kurabilmesi için yürüttüğümüz çalışmaların bir ürünü olan, elinizde bulunan bu kitap, kurtuluşunun 100. yılında ilçemizin geçmişine ışık tutacak, ilçemiz için kaydadeğer önemli bir çalışmadır. 

Bin yıllık Türk yurdu olan ilçemizde son 200 yılda yerleşik hayata geçen Yörüklerin resmi kayıtlarda ulaşabildikleri soy ağaçları bu eserle beraber yüz yıl daha geriye taşınmıştır.