Dergi makalesi Açık Erişim

Osmanlı Cami ve Mescitlerinde İbadet Huzurunu Bozan Etmenler ile Yönetimin Buna Karşı Aldığı Önlemler (1550-1800)

2024    GÖGER, Veysel

Osmanlılarda cami ve mescitler toplum hayatının merkezinde yer alır. Müslümanların vakit namazlarını cemaatle eda etmek gayesiyle gün içinde gidebildikleri bu ibadetgâhlar, aynı zamanda zikir, istiğfar, itikaf ve tefekkür mekânlarıdır. Zikredilen bu ibadetlerin hakkıyla edası için huzurlu bir ortamın tesisi gereklidir. Osmanlılarda halkın huşu içinde ibadetini yapabilme gayesi müslüman mabetlerinin hem ilk mimari yapısında hem de daha sonra yapılan genişletme ve tadilatlarında kendini gösterir. Benzer şekilde birçok caminin şehir içi konumlandırılmasında ve çevre planlamasında da bu dikkat edilen bir husus olmuştur. Ancak çeşitli nedenlerden bu konunun tam olarak karşılanamadığı zamanlar da olmuştur. Bu çalışma, ifade edilen hususa odaklanarak, cami ve mescitlerde ibadet huzurunu bozan etmenleri ve bunların düzeltilmesi yolunda atılan adımları ele almaktadır. Yapılan araştırma sonucu çeşitli etmenlerin ibadet huzurunu bozduğu belirlenmiştir. Dış  etmenler arasında; gürültü ve rahatsız edici diğer sesler, kötü koku, cami ve mescitlere sirayet eden eşkıya tipi saldırılar ve ayaklanmalar, ibadet mekânına bitişik veya çok yakın bina edilmiş yapılardan kaynaklı sıkıntılar ile afetler sayılabilir. İç etmenler arasında ise; yetersiz fiziki alan ve aydınlatma, gürültü, izdiham, imam ile olan kötü münasebet, cami içinde değişik nedenlerden meydana gelen tartışmalar ve itikaf yapanların değişik uygulamaları zikredilebilir. Tüm bu etmenler örnekleriyle açıklanmıştır. Ayrıca bu çalışma Osmanlı sosyal hayatının gölgede kalmış bazı alanlarına da ışık tutmaktadır.