Dergi makalesi Açık Erişim

Sabri Ülgener'de Zihniyet Değişiminin Arka Planı

2025    Karaca, Nuray

Sosyalbilimler alanında zihniyetaraştırmalarıyladün-bugün bağlamında önemli bir düşünce adamı olan Ülgener iktisatçı, tarihçi ve sosyolog olarak bu alanları birbiriyle ilişkilendirip bilimsel şahsiyetinde de bir araya getirmiş müstesna bir aydındır. Ülgener özellikle din ve iktisat, din ve zihniyet arasındaki ilişkiler üzerinde durarak anlamacı yöntemle çözülme devri Osmanlı toplumunda iktisat zihniyetini, sosyal yapısını, sınıfsal farklılaşmayı ve toplumsal tabakalaşmayı analiz ederek o zihniyetin devam eden etkilerini açığa çıkarmayı amaçlamıştır. M. Weber’in yöntem anlayışı ve bilimsel çerçevesini kendi çalışmalarına uygun bulan Ülgener bu yöntem ve çerçeveyi çalışmalarına başarıyla uygulamıştır. Ülgener disiplinler arası ve bütüncü bir sosyal bilim anlayışına sahiptir. Büyük ölçüde Alman Sosyal Bilimler geleneği ve Alman Sosyoloji okulunda şekillen yorumlayıcı yaklaşımı benimseyen Ülgener zihniyet çözümlemeleri başta olmak üzere çalışmalarında Weber etkisi ile tipolojik yaklaşıma başvurmuştur. Ülgener’e göre bir toplumun ekonomik gelişmesini sadece üretim araçları ve sermaye birikimi değil insanın zihniyeti, değerleri ve ahlakı belirler. Bu zihniyet toplumun çalışmaya bakışı, kazanca yaklaşımı, tasarruf ve israf anlayışı gibi unsurlarla şekillenir. Bu bağlamda çalışmamız önemli toplumsal analizler yapan Ülgener’in ele aldığı konulardan hareket ederek belirli kavramlar üzerinden zihniyet değişiminin arka planının yeniden okunarak analizini içermektedir.