Kitap Açık Erişim

İbadet Erteleme: Dinî Tutum ve Erteleme İlişkisi

2025    Abanoz, Sema

Bu çalışmanın amaçlarından biri, yetişkinler için Türkiye’nin dinî kültürel yapısına uygun bir ibadet erteleme ölçeği geliştirmektir. İbadet erteleme, dinî tutum ve genel ertelemenin hem birbirleriyle hem de çeşitli demografik değişkenlerle ilişkisinin incelenmesi de araştırmanın ikinci amacını oluşturmaktadır. İbadet erteleme davranışı konusunda geliştirilen ölçeğin, din psikolojisinin önemli konularından olan dinî davranışların incelenmesine önemli bir katkı sağlayacağı öngörülmektedir. Ayrıca bu ölçek kullanılarak bireylerin ibadet ertelemeleri ile farklı birçok tutum ve davranışın incelenmesi de mümkün olacaktır. Çalışmada tarama modelleri arasında yer alan ilişkisel tarama yöntemi kullanılmıştır. Ölçek geliştirme aşamasında öncelikle konuyla ilgili literatür taranmış ve 15 kişiyle derinlemesine mülakat yapılmıştır. Elde edilen bu verilerle bir kavram havuzu oluşturulmuş; kavram havuzundan yararlanılarak 49 maddelik taslak ölçek geliştirilmiştir. Taslak ölçeğin kapsam geçerliliğini; yazım ve ölçme açısından uygunluğunu değerlendirmeleri için çeşitli uzmanların görüşlerine başvurulmuştur. Uzman görüşleri çerçevesinde; 19 madde ölçekten çıkarılmış, 4 madde ölçeğe eklenmiş, ölçme değerlendirme, imla ve dilbilgisi açısından bazı maddeler revize edilmiştir. Bu işlemler sonucunda 34 maddeye düşen ölçek, evreni yansıtacak küçük bir örneklem grubuna anlaşılabilirlik ve doldurma süresinin tespiti amacıyla uygulanmıştır. Ölçeğin örneklem grubuna uygulanmasından önce Kırıkkale Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kuruluna başvurularak onay alınmıştır. İlk uygulama 24.04.2023 ile 11.05.2023 arasında gerçekleştirilmiş ve ölçeği farklı demografik özelliklere sahip 400 kişinin uygun şekilde doldurduğu tespit edilmiştir. Elde edilen veriler üzerinde Jamovi programı ile analiz edilmiştir. Ayırt edicilik değeri 0,40 olarak belirlenmiştir. Analizler sonucunda istenen ayırt ediciliğe sahip olmayan, birden fazla faktöre yakın oranda yük veren veya bir faktörün altında tek kalan maddeler çıkarılmıştır. Böylece 2 faktörlü 14 maddeden oluşan bir ölçek elde edilmiştir. Bu iki faktörün, toplam varyansın %52,6’sını açıkladığı ortaya çıkmıştır. Daha sonra ölçek; doğrulayıcı faktör analizi için aynı evrenden alınan farklı bir örnekleme tekrar uygulanmıştır. Bu uygulamada geçerli kabul edilen 399 ölçek üzerinden yapılan analizlerde verilerin doğrulayıcı faktör analizi için uygun olduğu görülmüştür. Doğrulayıcı faktör analizinden elde edilen sonuçlar, açımlayıcı faktör analizinin bulgularını desteklemiştir. Doğrulayıcı faktör analizinden sonra gerçekleştirilen güvenirlik analizinde ölçeğin Cronbach’s alfa değerinin 0,902 olduğu görülmüştür. Sonuç olarak mazeret bulma (8 madde) ve umursamama (6 madde) adı verilen iki boyuta sahip, geçerli, güvenilir ve kuramsal temeli güçlü bir ibadet erteleme ölçeği elde edilmiştir. Ölçek geliştirme tamamlandıktan sonra ibadet erteleme ile dinî tutum ve genel erteleme ilişkisine bakılmıştır. Bu amaçla, elde edilen veriler SPSS 23,0 paket programıyla incelenmiş ve araştırmacı tarafından yorumlanmıştır. Yapılan analiz sonuçlarına göre ibadet erteleme ile genel erteleme arasında pozitif, dinî tutum arasında negatif bir ilişki bulunmuştur. Genel ertelemede bekârların evlilerden, 18-24 yaş arasındakilerin diğer yaş aralığındakilerden, kamu çalışanlarının öğrencilerden daha yüksek ortalamalara sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Alt boyutlar açısından; dinî tutumun biliş alt boyutunda kadınların erkeklerden, genel ertelemenin zamanı etkin kullanma alt boyutunda kadınların erkeklerden, ibadet ertelemenin umursamama alt boyutunda büyükşehirde yaşayanların ilçe ve köyde yaşayanlardan daha yüksek ortalamaya sahip olduğu tespit edilmiştir.