Dergi makalesi Açık Erişim

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE FOÇA VE MÜBADİLLERİ

2022    Hilal BIÇAK

“Türk- Yunan Nüfus Mübadelesi’ne İlişkin Sözleşme ve Protokol”, Lozan görüşmeleri sırasında 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanmıştır. Bu protokol, İstanbul dışındaki Türkiye topraklarındaki Ortodoks Rumlar ile Batı Trakya dışındaki Yunanistan topraklarındaki Müslüman Türklerin, 1 Mayıs 1923 tarihinden itibaren zorunlu mübadelesini kapsıyordu. Bu uygulama, her iki ülke için de kısa zamanda gerçekleşen büyük bir göç hareketine neden olmuş ve yine her iki ülkenin toplumunun doğdukları topraklardan, köklerinden, mal varlıklarının büyük bir kısmını kaybederek ayrılmalarına sebebiyet vermiştir. Bu süreci en yoğun yaşayan yerleşim yerlerinden biri, özellikle 1914 yılı Rum Tehciri sırasındaki tecrübeleri ile 1923-1924 mübadele yıllarının provasını yapan İzmir’in Foça ilçesidir. Mübadele ile Foça’ya gelen ve çoğunluğunu Limni, Kavala, Midilli ve Giritlilerin oluşturduğu mübadil göçmenler, bir yandan arkalarında bıraktıkları yaşamlarına özlem duyarken, öteki taraftan yeni geldikleri ve artık vatanları olacak olan Foça’ya uyum sağlamaya çalışmışlardır. Gelen mübadiller, Türkiye’nin diğer yörelerinde olduğu gibi, geldikleri yörenin koşullarına ve uğraşı türlerine göre “emval-i metruke”lere yerleştirilmeye çalışılmışsalar da, dâhil oldukları yeni topluma ekonomik yönden uyum ve kaynaşma süreci Foça için ağır bir yükü beraberinde getirmiştir. Ancak diğer taraftan Foça’ya mübadiller tarafından taşınan soyut ve somut kültürel değerlerin ve folklorik unsurların yerli kültürle kaynaşması sonucu yoğun bir kültürel değişim yaşanmış ve zengin bir kültür mozaiği oluşmuştur. Foça bugün de hala aynı mekânları paylaşan ve farklı iki kültürün izlerini taşıyan mübadillerin kültür mirası ile varlığını sürdürmektedir.