Dergi makalesi Açık Erişim

HÜSEYİN CAVİD'DE OSMANLI İSTANBUL'U (Hayatı, Edebi Kişiliği ve Yaratıcılığı)

2021    Lütviyye ASGERZADE

Makalede, inceleme alanımız Azerbaycan edebiyatında renkli trajediler ve tarihi dramaları ile yeni bir aşama yaratmış Hüseyin Cavid’in hayatı ve dünyagörüşünün şekillenmesinde İstanbul’un rolü,  aynı zamanda eserlerindeki Osmanlı İstanbul’unun yankısına değinmektir. Örnek yaşam biçimi, Türkçülüğe, Turan’a sadakati ile sanatçı kişiliğinin bütünlüğünü muhafaza etmiş, Türk edebiyatının yıldızları safında kendi yerini almış Cavid’in Azerbaycan’da tek olan Rasizade soyadının anlamına aydınlık getirilmiş, araştırma sonucu olarak şairin İstanbul’a geliş tarihi (1905-1910) olarak belirtilmiştir (bazı kaynaklarda bu tarih; 1903-1909; 1905-1909; 1906-1908 olarak geçer).

Tahsil yılları Türkiye’nin kaynar ve murekkeb bir devrine; Osmanlı İmparatorluğu’nun en gergin, kritik yıllarına denk gelmiştir. Bu dönemde İkinci Meşrutiyet’in ilanı, 31 Mart hadisesi, İttihad ve Terakki’nin iktidara gelişi, Sultan II. Abdülhamid’in tahtan indirilmesi, V.Reşat’ın Sultan ilan edilmesi gibi hadiseler yaşanmıştır.  Cavid, bu dönemdeki düşüncelerini Osmanlı Türkiyesi’nin başkenti İstanbul’dan yazdığı mektuplara ve eserlere dökmüştür. Afet ve Uçurum adlı eserlerinde konu ve karakterlerin ait olduğu İstanbul’u tüm yönleriyle; tarihi, ulusallığı, ihtişamı ve doğal güzelliğiyle, bunun yanı sıra Batı düşüncesine, burjuva ideolojisine uyum sağlamak zorunda kalan bir şehir olarak resm etmiştir.

Eserlerinde başkent İstanbul’un sosyo-politik durumu, Boğaz’ı, semtleri, sokakları, müzeleri, kütüphaneleri, tramvay yolu, müze sanatı, büyük mescitleri (cami), antıka-haneleri, Validehan hayatı, Bahr-i Sefid’de kullanılan Tir-i Müjgan ve Feyz-i Alem adlı vapurları, kadınlarının giyim kuşamı, genellikle yaşantıları ve farklılıklarıyla yaşayan bir şehir olarak resm eden Cavid, bizleri yüzyıl öncesine, Osmanlı İstanbul’una götürmektedir. Yazıda arşiv  kaynaklarının olmamasının nedeni şairin sovyet rejmi tarafından tutuklanarak “Halk düşmanı” ilan edilmesi, arşivinin KKB tarafından yok edilmesidir.